خوشبختی چیست؟

ریشه تکامل آدمی در کیفیت های معینی از طبع اوست که انسان را وادار می‌کند تا در جستجوی زیستن برای شرایط بهتری که در خود طبع وی باشد از پا ننشیند. انسان می‎تواند خود را با بردگی سازگار کند، می‎تواند خود را با هر فکر فرهنگی سازگار کند؛ اما اگر نحوه زیستن مخالف طبع وی باشد دچار اغتشاش روحی شده و وادار می‎گردد تا شرایط را تغییر دهد. چرا که قادر به تغییر طبع خود نمی باشد (فروم، ۱۳۸۵). فروید نیز بر این باور است که: افراد در زندگی شان به دنبال خوشبختی هستند، آن ها می خواهند خوشبخت شوند و خوشبخت بمانند (وایت، ۱۳۹۲). اما خوشبختی چیست؟ چنانچه آدمی فقط خواهان یک چیز بود یا فقط یک چیز را ارزشمند می شمرد، آن گاه خیلی آسان تر می توانست بگوید که خوشبختی چیست.

گزارش درست از خوشبختی را با این آگاهی از این واقعیت باید شروع کرد که اهداف و خواسته ها متکثر و البته متضادند. هر فیلسوفی که مدعی است می تواند بگوید خوشبختی چیست باید بتواند چنان گزارشی از خوشبختی به دست دهد که با وضع افراد چنان¬که عملاً هستند تطابق داشته¬باشد. پس هر گزارشی از خوشبختی بهتر است برای ما روشن سازد که اگر در آن وضع هستیم خوشبختیم، یا دست¬کم نشان دهد چگونه می¬توانیم به آن نقطه¬ای که خوشبختی است برسیم (وایت، ۱۳۹۲).
در یافته های پژوهشی از سنت های متفاوت، کاربرد و روش های متفاوت، یک موضوع مشترک هست؛ دوستی ها نقش محوری در زندگی افراد دارند و بیشترین حد خوشبختی وقتی دست می دهد که در حضور دوستان و نزدیکان باشیم (حسینی، ۱۳۹۱). رضایت از زندگی، همبستگی بالایی با احساس خوشبختی دارد (جلیلی، ۱۳۹۵). بیکاری بر میزان شادی و رضایت از زندگی اثر منفی شدیدی دارد (همان). معنویت با کیفیت زندگی و با بهزیستی رابطه ای مثبت و معنادار دارد (همان). همچنین، مطالعات نشان می دهد یکی از بهترین عوامل پیش بینی کننده خوشبختی این است که آیا شخص برای زندگی خودش هدفی در نظر گرفته است یا نه. بدون داشتن یک هدف مشخص و روشن، از هر ده نفر انسان هفت نفرشان از زندگی خود ناراضی هستند؛ در صورت داشتن هدف، تقریباً هفت نفر از هر ده نفر از زندگی خود رضایت دارند (نیون، ۱۳۸۹).

برای تجربه زیست سعادتمندانه باید زندگی ارزشمندی را انتخاب کرد. بهترین مدل و نوع زندگی کدام است که در خور همگان باشد. آدم های خوشبخت چه کارهایی متفاوت از آدم های غیر خوشبخت انجام می دهند؟ متون اسلامى (آيات قرآن كريم و روايات) شامل جملات توصيفى و تبيينى درباره چگونگی زیستن است كه منجر به تجربه زندگی سعادتمندانه مى‎شود(شوری، ۳۶؛ هود، ۱۰۸؛ اعلی، ۱۷). این موضوع، در روایات اسلامی بیشتر با عنوان«عقل معاش» مطرح است و کتب حدیثی معمولاً بخشی به نام«کتاب‌العشره» را به آن اختصاص داده‎اند. با بررسی آموزه های اسلامی، راهکارهایی را می توان یافت که به افراد کمک می کنند زندگی شان را در جهت خوشبختی و سعادت مدیریت کنند.
آموزه‎های اسلامی به پیروان خود سفارش می‎کنند که از دستورهای خاصی در تنفس، تغذیه، خواب و… پیروی کنند که همواره در سلامت جسمی باشند. صدها آیه از قران نیز به طور مستقیم یا غیرمستقیم انسان را به توجه و مراقبت از بدن توصیه می¬کند(عبس/۲۴، اعراف/۳۲، مائده/۸۷). برای استفاده بهینه از زمان و اوقات فراغت توصیه¬هایی در منابع اسلامی آمده¬است که افراد هیچ فرصتی را برای رشد و شکوفایی از دست ندهند(انشراح/۷) و حتی پیشوایان دینی اخطار داده¬اند که تأمین فراغت برای کیفیت زندگی نقش اساسی دارد (نوری، ج۱۲). بالاترین منبع مورد اعتماد همه مسلمانان قرآن است و خداوند بارها در قرآن کریم از نیکوکاری به‌عنوان یک ابزار اساسی برای تکامل انسان یاد می‌کند (بقره/۱۷۷، انسان/۸، نحل/۹۰).

اسلام در تعالیم اخلاقى خود، علاوه بر نیکى و احترام به همه همنوعان خود، عواطف خویشاوندى را ارج نهاده و بشر را به نیکى کردن به بستگان نزدیک تشویق نموده تا زندگى اجتماعى، شیرین تر گردد. پیامبر اسلام (ص) می‎فرماید: «پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد می‌سازد، و بر عمرها می‌افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند» (مجلسی، ۱۳۶۰). در اسلام کار و فعالیت، هدیه‌ای از سوی خداست، نوعی عبادت و منبع ثروت تلقی می‌شود. ضوابط کسب نعمت های اخروی و مواهب این‌جهانی، معاش فردی، بستگی به کوشش و سعی فرد دارد برای انسان چیزی جز حاصل تلاش او نیست (نجم/ ۴۰). در دیدگاه اسلامی، سعادتمند حقیقی کسی است که زندگی اش سرشار از ارزش ها باشد. باور و ایمانی به خداوند، قیامت و نبوت، عزمی راسخ در راه عبودیت و بندگی، خیرخواه و خیررسان به بندگان و بدین طریق، هرچه بیشتر به صفات خداوند شبیه گردد (بقره/۱۷۷).

برای مدیریت زیستن در راستای سعادتمندی، بایستی به خودمان تعهد بدهیم که «من با خودم عهد می‌بندم، این زمان، برای ایجاد تفاوتی مثبت، در زمینه مدیریت چگونه زیستن، سرمایه‌گذاری لازم را انجام دهم و به آموزه-های اسلامی در این خصوص توجه داشته باشم و به آن ها عمل کنم». در همین راستا، مؤلفه های زیستن سعادتمندانه، ابعاد و عناصر آن در جدول شماره یک معرفی شده اند.

مؤلفه ها، ابعاد و عناصر زندگی سعادتمندانه