نماینده مجلس شورای اسلامی

آشنایی با مجلس شورای اسلامی

طبق اصل ۶۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به‌ طور مستقیم انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌گردد. دوره نمایندگی مجلس چهار سال است که انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل برگزار شود، به ‌طوری‌ که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد. از تاریخ همه‌پرسی سال ۱۳۶۸ پس از هر ده سال، با در نظر گرفتن عوامل انسانی، سیاسی، جغرافیایی و نظایر آن‌ها حداکثر بیست نفر نماینده می‌تواند اضافه شود.

ساختار پارلمانی مجلس

اول- رئیس مجلس
دوم- هیأت‌ رئیسه مجلس
سوم- شعب و کمیسیون‌ها

نمایندگی مجلس شورای اسلامی

نمایندگی منصبی است که از طریق انتخابات و رأی مردم فعلیت می‌یابد. براساس قانون، نمایندگی مقامی ملی است و نه محدود به حوزه انتخابیه‌. نمایندگان در قالب مجلس شورای اسلامی کار گروهی انجام می دهند نه فردی. همچنین نمایندگی یکی از معدود مسؤلیت های غیر قابل واگذاری و عزل است.

وظایف نمایندگان مجلس چیست؟

وظایف اصلی نمایندگان مجلس شورای اسلامی قانونگذاری و نظارت است.

۱) قانونگذاری

مجلس شورای اسلامی در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی، می تواند قانون وضع کند. پیشنهاد و پیش نویس قوانین تحت عنوان “لایحه” (مصوب وزرا و پیشنهاد شده توسط دولت، رئیس قوه قضائیه و یا شورای عالی استان ها) و یا “طرح” (پیشنهاد شده توسط حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان) به مجلس وارد و تصمیم گیری در مورد آنها انجام می شود. همچنین، وظیفه شرح و تفسیر قوانین عادی نیز به عهده مجلس می باشد. مجلس حق تصویب رجوع به همه پرسی در مسایل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را داشته و نیز هر نوع تغییر در خطوط مرزی کشور به صورت اصلاحات جزئی و با رعایت مصالح می تواند توسط مجلس انجام شود.

۲) نظارت

نظارت شامل نظارت مجلس در تشکیل دولت شامل رأی اعتماد به وزرای پیشنهادی رئیس جمهور، نظارت عام نماینده شامل تذکر شفاهی (در نطق پیش از دستور) یا کتبی (به وزیر و یا رئیس جمهور)، سوال و نیز استیضاح رئیس جمهور، وزراء و هیئت وزیران، تحقیق و تفحص در کلیه امور کشور، رسیدگی به اتهام رئیس جمهور و معاونان او و وزیران، نیز نظارت های مالی مثل تصویب بودجه سالانه و نظارت مستقیم بر دیوان محاسبات کشور و غیره است.

بنابراین، جايگاه مجلس شوراي اسلامي در دو بعد قانونگذاري و نظارت، بسيار رفيع است و عموم نمايندگان در برنامه‌ريزي و سياست گذاري‌هاي كلان جامعه از قدرت لازم برخوردارند. احاطه بر مسایل کلان مملکتی، برخورداری از هوش، ذکاوت و درایت سیاسی، قوه تشخیص بالا، قدرت تجزیه و تحلیل مسایل، حوصله، توانایی و سواد جستجو، دست­یابی و مطالعه اطلاعات، به همراه مشاوران خوش فکر، با درایت و صاحب نظر، از ویژگی­ هایی است که انتظار می رود در یک نماینده مجلس در حد قابل قبول وجود داشته باشد. در صورتی که چند ویژگی مذکور در یک نماینده نباشد، تمرکز روی وظایف محوله کمرنگ شده و نمایندف از وظایف اصلی خود منحرف و چه بسا به اموری سطح پایین و دور از شأن والای نمایندگی سوق داده شود. چنین نماینده ای که به هر دلیل از جمله عدم توانایی و عدم توجه به مسایل کلان کشوری از انجام وظایف خود عدول می کند، در صورتی که کمی منصف باشد، آرای اش به مسایل مطرح شده در مجلس از حد ممتنع فراتر و فروتر نخواهد رفت و اگر هم موافقت و موافقی باشد، غیرآگاهانه و همسو با های و هوی موجود در مجلس و تحت تأثیر لابیگری های داخل و خارج از آن خواهد بود. چه بسا بعد از چندی مسایل مطرح شده از دایره محفوظات ذهنی نماینده خارج و برخلاف رأی داده شدۀ فراموش شده، ممکن است حتی به انتقاد از آن بنشیند.

نامزدی

کسانی که برای انتخاب شدن اعلام آمادگی می‌کنند نامزد یا کاندیدا نامیده می‌شوند.
کاندیدا واژه‌ای فرانسوی، به‌معنای «داوطلب» یا «نامزد» برای اجرای کاری یا احراز مقامی است. داوطلب، فردی است که برای کمک به دیگران به دلیل داشته¬هایی که دارد و بدون چشم داشت اعلام آمادگی می کند.

هر فرد صلاحیت‌داری می‌تواند نامزد شود.
اما!
آغاز اصالت خوب همین است که نخواهی چیزی باشی که نیستی!

از نظر آموزه‌های اسلامی، ریاست بر مردم نه تنها از نظر هدف‌گذاری، حسنه و نیک نیست، بلکه شری است که زمینه‌ساز بیراهه رفتن و استفاده از هر وسیله و ابزاری است که جز تباهی برای شخص و جامعه‌اش، سود و ثمره‌ای ندارد.

از این‌رو ریاست‌دوستی و حب مقام و جاه در اسلام نهی شده است.
کسانی که دنبال ریاست به هر شکلی می‌روند حتی اگر نیت صادقانه‌ای داشته باشند باید توجه داشته باشند بدون تزکیه نفس و خودسازی از قبل و همراه و پس از آن نمی‌توانند از هلاکت ابدی ناشی از ریاست و مقام در امان باشند؛ زیرا حرکت در این راه همانند حرکت بر لبه تیز شمشیری است که جانش را می‌گیرد. این‌گونه است که شخص به سبب حفظ قدرت به هلاکت می‌افتد؛ چرا که همواره اهل قدرت با چالش‌هایی مواجه هستند که رقیبان می‌سازند و شخص برای حفظ حتی موقعیت سالم و حق خود باید تلاش کند تا پاسخگوی آنان باشد.

حتی اگر شخص، از عنصر کارآمدی برخوردار باشد، همواره در معرض تهمت است.
شخص طالب ریاست، باید به هر شکلی شده خود را از اتهام دور نگه دارد؛ در حالی که قدرت، موضع اتهام است و شخص خواسته و ناخواسته در معرض آن است، بلکه حتی اگر شخص خودش متهم ردیف اول نباشد، خویشان او متهم ردیف اول سوءاستفاده خواهند بود، این‌گونه است که شخص باید همواره پاسخ‌گوی این و آن باشد و این پاسخ‌‌گویی غیر از پاسخ‌‌گویی به خدا و پیامبر(ص) در دنیا و آخرت است. در چنین اوضاع پرخطری است که اشخاصی که تهذیب نفس نکرده و تزکیه نشده‌اند، دچار لغزش می‌شوند و برای دفاع از خویش به راه‌های ناصواب و سو‌ءاستفاده از قدرت برای تنبیه و یا مجازات یا به قول خویش احقاق حق می‌روند و دیگران را به خواری می‌کشانند و همین زیاده‌روی و اسراف و تعدی در مقابله به مثل و یا دفاع موجب می‌شود که به ظلم گرفتار شده و به عنوان ظالم به هلاکت افتند.
ریاست خوب و بد
مرحوم مجلسی گوید: ریاست‌، بد و خوب دارد، ریاست خوب آن‌ است که خدای تعالی به پیغمبران و اوصیا علیهم السلام داده و نیز مانند قاضی و امام جماعت و تدریس و وعظ و هر منصب شرعی که مقصود رئیس، دلسوزی برای مردم و جلوگیری از فساد و منکرات باشد، و این ریاست واجب کفائی و گاهی واجب عینی است؛ ریاست مذموم و ناپسند آن است که شخص رئیس، از منصبش سوءاستفاده کند و مقصودش به دست آوردن اغراض پست دنیا باشد و این اخبار وارده، بر وجوه مذمومه و ناپسند آن حمل شود یا بر اینکه کسی نفس ریاست را دوست داشته و جاه‌طلب باشد و غرض شرعی مستحسنی از آن نداشته باشد.

هشدار و یاد و فریادکه
کسانی که با قدرت و ثروت و زور و زر و حتی تزویر، برای انتخاب شدن برای پست و مقام و منصب و جاه تلاش می‌‌کنند و مردم را می‌خرند و دنبال خویش این خیابان و آن خیابان و این شهر و آن شهر می‌برند و میتینگ و کارناوال و مهمانی راه می‌اندازند، در حقیقت خودشان و دیگران را به هلاکت می‌افکنند؛ زیرا این دسته از مردم راه را بر شایستگان بسته‌اند و اجازه نمی‌دهند آنانی که شایسته هستند در این پست و مقام قرار گیرند و به مردم خدمت‌رسانی کنند.

سخن از غیب مولای متقیان، علی علیه¬السلام

حضرت، هشدار می‌دهد و می‌فرماید: در جهنم آسیابی است که می‌چرخد. نمی‌پرسید که چه چیز را خورد می‌‌کند؟ پرسیده شد چه چیز را یا علی؟ فرمود: ۱- عالم و دانشمند معارف دینی که گنهکار بوده و به علمش عمل نمی‌کرده است؛ ۲- فقیری که به خاطر فقر، فاسق و گنهکار شده است؛ ۳- حاکم و رئیسی که به خاطر ریاستش ظلم به مردم کرده است؛ ۴- وزیری که بر مردم خیانت نموده و گمراهشان کرده است؛ ۵- کدخدا یا رئیسی که دروغگو بوده و به وظایفش نسبت به مردم عمل نکرده است. (نصایح صفحه ۲۲۴)

پایان کلام و این حکایت همچنان باقی است
براساس آموزه‌های وحیانی، پست و مقام در اداره جامعه و حکومت به مثابه امانتی الهی باید تلقی گردد. که فقط افراد شایسته و صاحب صلاحیت در دو عرصه نظری و عملی می‌توانند پست و مقام‌های جامعه را احراز نمایند. امام علی(ع) در حکم مسئولیتی خود به افراد در دوران حکومت و صدارت به این جمله تاکید می‌فرمودند که این پست و مقام برای تو طعمه تلقی نگردد بلکه این امانتی الهی است که برگردن تو نهاده شده است. (نهج‌البلاغه- نامه ۵)

بنابر این پست و مقام در یک جامعه توحیدی و الهی، به مثابه امانت الهی است که صاحب امانت باید ویژگی‌ها و صلاحیت‌های فکری و اخلاقی لازم را برای احراز آن داشته باشد همان گونه که قرآن کریم می‌فرماید: ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها. تحقیقاً خداوند شما را امر می‌کند که امانات (الهی) را به اهلش بسپارید. (نساء- ۵۸)

وظیفه نماینده مجلس چه نیست؟

واقعیت این است که وظایف حوزه بومی نمایندگی یک نماینده به صورت قوانینی نانوشته و فاقد چارجوب مشخص و خارج از محدوده تعیین شده در قانون است. از این رو، هر نماینده به تشخیص خود در ایفای نقش در حوزه انتخابی اش، اقدام می کند. نماینده مجلس اختیار اجرایی ندارد و در حوزه انتخابیه نیز وظیفه اش نظارتی است مثل نظارت بر نحوه اجرای قانون و مصوبات و بودجه در حوزه انتخابیه که می تواند ضعف مسئولین بومی را به مقامات عالی گزارش دهد. مردمان یک منطقه به نمایندگی از خودشان یک نفر را انتخاب میکنند تا حرف، مشکلات، کاستی ها را به عنوان منتخب مردم و امین مردم به گوش مراجع بالاتر برسانند و در کنار آن پیگیر خواسته های بر حق مردم و منطقه باشد.

نماینده مجلس باید بی عدالتی های احتمالی را در سطح منطقه پیگیری و از حق و حقوق مردم در حوزه انتخابیه خود با هدف اجرای هر چه بیشتر عدالت دفاع كرده و با تلاش و كوشش مضاعف از بی عدالتی و حق كشی نسبت به حقوق حقه مردم جلوگیری كند. معرفی شاخص ها، توانمندی ها، ظرفیت موجود از نظر كمی و كیفی به مسؤلان عالی كشوری و استانی، توسط نماینده می تواند یكی از مصداق های نظارت بر اجرای قانون باشد.

۱) وظیفه نماینده دخالت در اجرا نیست.

بسیاری از مردم و گاه خود نماینده ها امور اجرایی در حوزه انتخابی مربوطه را جزو وظایف نماینده مجلس می دانند در حالی که این وظایف عمدتاً بر عهده دستگاه های دولتی و قوه مجریه می باشد. هنگامی که نمایندگان مجلس در محافل عمومی حضور می یابند مردم تقاضای رفع معضلات شهری و معیشتی را دارند، گاه تمام نارسایی‌های شهرستان را از عملکرد نماینده می‌بینند، در حالی که پرداختن به این مسایل از حیطه وظایف نمایندگان مجلس خارج است. نماینده مجلس در مقام وكیل مردم موظف به نظارت بر اجرای این امور در منطقه و كشور است و حق دخالت در اجرا را ندارد. سرمایه گذاری، ایجاد كارخانجات تولیدی، تعویض و نصب مدیران دستگاه های دولتی، ایجاد اشتغال، رفع معضل بیكاری، ارایه خدمات از قبیل آب، جاده، برق، گاز، تلفن و غیره از وظایف قوه مجریه و نماینده عالی دولت در شهرستان یا استان است.

۲) نماینده واسطه مردم و دستگاه های اجرایی نیست.

نماینده ای که واسطه مردم و دستگاه اجرایی شود به جای وظیفۀ تصویب قانون و نظارت بر حسن اجرای آن خود وسیلۀ دور زدن قانون و عدم اجرای آن می شود. كار نماينده مجلس رفع مشكلات شخصي يكايك موكلان نيست. نیازهای موردی مردم که می تواند با روش های غیرعوام فریبانه و نظارتی به صورتی گسترده تر و موثرتر مرتفع شود، به صورتی وقتگیر و مورد به مورد با انبوهی از نامه نگاری ها انجام و جالب این است که هر چه بیشتر نظر مردم ناآگاه از وظایف نمایندگی را جلب می کند.

۳)نماینده حق دخالت مستقیم در عزل و انتصابات را ندارد.

نماینده حق سفارش خودی ها و اهالی ستاد برای انتصابات ندارد مگر اینکه از وی استعلام کنند و ایشان فردی را نه بخاطر ستادی بودن بلکه بخاطر لایق بودن (چه بسا ستادی هم باشد) سفارش کند اما نباید تاکید کند یا تحمیل کند. نماینده خود را چه به حق و چه ناحق، در عزل و انتصابات شهری به صورت مستقیم و غیرمستقیم درگیر کند. شاید تصور و نیت برخی نمایندگان کمک به مجموعه برای برخورداری از مدیری شایسته و توانمند است، در حالی که به لحاظ محدودیت دایره دید و شناخت از افراد به ستاد و پیرامون، خود به خود انتصابات جناحی را دامن زده و همین نوع انتصاب دلیلی می شود که نماینده نتواند مدیر انتصابی را مورد بازخواست جدی قرار دهد. عملکرد منفی مدیر نیز به وجهه نماینده آسیب خواهد زد. اما در صورتی که در انتصابات شایسته سالاری و نظرات داخل مجموعه ای یا نهاد مافوق آن مدنظر باشد. بازخواست و نظارت از سوی نماینده با سهولت امکان پذیر شده و در برکناری ها و عزل های احتمالی هم ملاحظه ای در کار نخواهد بود. ضمن این که نماینده به این شکل قدرت خود را نیز به رخ کشیده و در اذهان عمومی نه به عنوان یک دخالتگر بلکه به عنوان یک نجاتگر تصویر خواهد شد.

۴)نماینده شفاعت کننده نیست.

نماینده نباید به عنوان یک شفاعت کننده عمل کند که اگر به عنوان مثال درخواستی از شخصی توسط ارگانی اجابت نشد، در نقش یک پدر توصیه گر وارد عمل شده و به حل مشکل به صورت موردی بپردازد. به عبارت دیگر، نمایندگان نباید خود را در حد واسطه بین بانک ­ها، نهادها و ارگان ها و مردم تنزل دهند. بلکه در صورتی که آشفتگی و بی قانونی خاصی مشاهده شده و یا نیاز به خدمات خاصی از سوی یک نهاد به شهرواندان وجود دارد، با نظارت بر عملکرد مدیران به اصلاح فراگیر و نه موردی امور در حوزه مربوطه پرداخته و به این شکل به بهبود امور شهری و برطرف نمودن نیازهای عموم شهروندان کمک کنند. به عبارت دیگر نباید تنها مسیر اجابت درخواست های قانونی و غیرقانونی، نباید شفاعت نماینده باشد. با نهادینه شدن این مسیر، مسولین ارگان­ها و نهادها نیز نمی توانند مدیریت درستی بر مجموعه خود داشته و شهر می شود پر از مدیران کتف بسته ای که برای حفظ میز مدیریتی هر نوع بی قانونی را به جان می خرند.

در نهایت، در صورتی که نماینده ای بیش از حد در امور مربوط و نامربوط حوزه انتخابی خود را درگیر کند، تبعاً در انجام وظایف اصلی خود دچار انحراف خواهد شد و بلعکس اگر توجه، علاقه و احاطه به مسایل کشوری در وی کم باشد به سمت کارهای بومی و البته گاه سطح پایین روی خواهد آورد. بنابراین، درگیری نماینده با مسایل بومی نباید طوری باشد که اولاً انحراف از وظایف نمایندگی اتفاق بیافتد، ثانیاً باعث عدم تمرکز روی وظایف اصلی بشوذ ثالثاً به حرکت های پوپولیستی (عوام فریبانه) برای جلب آرای مردم برای دوره بعد تبدیل بشود و رابعاً در مدیریت شهری اختلال ایجاد کند. و این جاست که جایگاه نمایندگی افول می کند.